Dikkat Eksikliği Hiperaktivite

Temel olarak Hiperaktivite, Dikkat Eksikliği ve dikkat problemi, Dürtüsellik şeklinde görülen olumsuz etkileri yaşam boyu devam eden nörobiyolojik bir hastalıktır.

Akademik, sosyal ve psikolojik sorunlara yol açabilmektedir. Hiperaktivite ve Dikkat Eksikliği genelde bir arada bulunurlar. Ancak bazen bir diğeri daha ağır basabilmektedir.

Dört yaşındaki çocuklara bile Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) tanısı konabilmektedir. Ancak verilen talimatlara uymamak, dikkat süresinin kısa olması, enerjik davranışlar gibi DEHB belirtileri aynı zamanda 1-5 yaş arası çocuklarda yaşları gereği sıkça görülen davranışlardır.

Bu nedenle bu yaş grubunda DEHB tanısı koymak güçtür. Genellikle çocuk kreşe ya da okula başlayana dek ebeveynler DEHB’ye işaret eden sorunları fark etmezler. Fakat kreş ya da sınıf ortamının yapısı ve rutini evde fark edilmeyen sorunları daha belirgin hale getirebilir. Ayrıca, bu ortamlarda başka çocukların da bulunması ebeveynlere ve öğretmenlere çocuğu akranlarıyla kıyaslama imkânı verir.

Dikkat eksikliği belirtileri

Dikkatini toplamada zorluk,
Sınırlı ilgi süresi, çabuk sıkılma,
Uzun süre dinleyememe,
Komutları izlemede güçlük,
Detaylara dikkat etmeme,
Küçük hatalar ya da sakarlıklar,
Organize olamama,
Yoğun düşünme gereken, kompleks işlerden kaçınma,
Eşya kaybetme, unutkanlık,
Konuşurken daldan dala atlama,

Hiperaktivite belirtileri

Kıpır Kıpır olma,
Bir yerde sabit ve uzun süreli oturamama,
Enerjik, aktif olma,
Çok konuşma,
Bekleme gerektiren işlerde başarısız olma,
Kurallara uymada zorluk,
Davranış problemleri,

Dürtüsellik belirtileri

Sabırsızlık
Reaksiyon süresinin aşırı kısa olması
Sorular bitmeden cevap vermek,başkasının lafını bölmek, sıra bekleyememek
Sıkça tehlikeli davranışlarda bulunmak

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu çeşitleri

Kombine DEHB: Hem dikkatsizlik hem hiperaktiflik belirtilerinin birlikte görüldüğü tiptir.Bütün belirtiler çocukta yaygın olarak vardır ve tanı koymak daha kolaydır.

Dikkat Eksikliğinin baskın olduğu DEHB: Dikkat eksikliğinin çok belirgin olup hareketliliğin olmadığı ya da az olduğu türdür. Hareketle ilgili görülür bir farklılık olmadığı durumlarda, eğer çocuk okul öncesi dönemdeyse tanıya ulaşmak zor olmaktadır.

Hiperaktivitenin baskın olduğu DEHB: Aşırı hareketlilik şikayetlerinin fazla olduğu durumdur. Çocuk kıpır kıpır, yerinde duramaz, sürekli hareket halindedir. Eğer dikkat problemi minimumdaysa derslerinde başarılı olma ve böylece problemin farkedilmeme ihtimali yüksek olmaktadır. Tanı koymayı zorlaştırabilir.

Hareketli olan her çocuğa hiperaktif denemez. Her çocuk hareketlidir ve keşfetmek için harekete ihtiyacı vardır. Ancak bu hareketlilik kontrolsüz ise günlük yaşantısına engel oluyorsa, zaman ve mekana göre engellenemiyorsa hiperaktivite düşünülmelidir. Ayrıca anne baba tutumundan kaynaklanan kısıtlılık, kuralları-sınırları öğrenememe, kuralları çiğneme, karşı gelme, asi davranışlarda bulunma gibi yetersiz veya yanlış davranış eğitimi almış çocuklar ile Hiperaktif çocuklar birbirinden ayrılmalıdır.

Çocukların kendi düzeylerinin altında ya da üstünde eğitim ve etkinlik ortamına maruz kalmaları, aile-okul- sosyal çevrede çok silik kalmaları,görmezden gelinmeleri, epileptik nöbet geçirmeleri,psikolojik baskıya- aile içi şiddete-mobbinge-istismara maruz kalmaları, fizyolojik rahatsızlıklar geçirmeleri ve ilaçların yan etkileri, uyku- beslenme problemleri, televizyon- telefon- tablet etkileri çocuklarda DEHB olmasa da belirtilerinin görülmesine ve çocukların yanlış tanı almalarına sebep olmaktadır.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisi

DEHB tedavisine başlamamak, ötelemek ya da yarım bırakmak hem çocuk hemde çevreleri için birçok olumsuzluğa kapı açmaktadır. Tedavi edilmediklerinde çocuklar olumlu dönüt almadıklarından hatta genellikle olumsuz yakıştırmalarla ( tembel, yaramaz, beceriksiz, sakar vb) karşılaştıklarından dolayı mutsuz olmaya, özgüven ve özyeterlik problemleri yaşamaya meyilli olmaktadırlar. Onların hareketlerindeki fazlalık,kuralsızlık,okul-arkadaş-akraba vb ortamlarını olumsuz etkileyeceğinden sosyal ilişki problemleri yaşayabilmektedirler.Özellikle en yakınları olan aile bireyleri de DEHB olan çocuklarını idare edebilmek üzere ekstra çaba harcadıklarından yorgun düşebilir, tahammülleri azalabilir ve tutarsız-olumsuz bir tutum geliştirebilirler. Aile ortamında bile kabul görmede sorun yaşayan çocukların ilerde madde ve alkol bağımlılığı ile psikiyatrik problemler yaşaması ihtimali yüksek olmaktadır.

DEHB tedavisi çok yönlü olmalıdır. Beyindeki belli reseptörleri etkileyen; dikkat ve dürtü kontrolünü geliştirilen ilaçlar mutlaka doktor kontrolünde başlanmalı ve bırakılmalıdır. Bunun yanında özel eğitim ve davranış terapisi tedaviye katılmalı mutlaka uzmanlardan destek alınmalıdır.

Küçük Çocuklarda DEHB Belirtileri Nelerdir?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu her çocukta farklı şiddetlerde farklı belirtilere neden olabilir. Ancak DEHB’li küçük çocuklarda aşağıdaki sorunlar ortak olarak görülür:

Yerinde oturamama
Öğle uykusu uyumak istememe ya da uyuyamama
Gece uykuya dalmakta güçlük çekme
Sırası gelmeden konuşma ve sürekli söz kesme
Yüksek sesle konuşma
Sürekli konuşma
Durmadan kıpırdanma

Bir çocuğun fazla hareketli olması ya da düşünmeden hareket etmesi her zaman DEHB olduğu anlamına gelmez. Bazı davranışlar ve tutumlar görme bozukluğu, işitme kaybı ya da öğrenme güçlüğü gibi fiziksel ya da zihinsel sorunlardan kaynaklanıyor olabilir. Ayrıca, DEHB’yi çağrıştıran birçok davranış küçük çocuklarda yaygın olarak görülmektedir ve geçicidir.

1-5 yaş arasındaki çocuğunuzda DEHB olduğundan şüpheleniyorsanız önce bir doktorla görüşmeniz gerekmektedir. Çocuğunuzun davranışlarının fiziksel bir sorundan kaynaklanmadığına emin olduktan sonra bir çocuk doktoru ya da çocuk psikiyatristi tanı koymak için bir plan oluşturacaktır. Genellikle kesin olarak DEHB tanısı konmadan önce belirtilerin birbirini takip eden en az 6 ay boyunca tekrar etmesi gerekir. Ayrıca, söz konusu belirtiler yalnızca ev ya da okul ortamına özgü olmamalı, çocuğunuz aynı belirtileri farklı ortamlarda ve alanlarda da gösteriyor olmalıdır.

Çocuğunuza DEHB tanısı konması durumunda çeşitli tedavi yöntemleri bulunmaktadır. Genellikle ilk tercih edilen yöntem ilaç değildir. Duyubutunleme terapısı ve Davranış terapisi küçük çocuklarda daha başarılı olmaktadır. Zira ebeveynler erken yaşlarda başlandığında bir yandan olumlu davranışları ve sorunlara baş etme yöntemlerini teşvik ederken diğer yandan da olumsuz davranışları ve “kötü alışkanlıkları” ortadan kaldırabilir.